Sulak Alanıma Dokunma

Ahmet Ulukut – MUÇEP Bilim Komisyonu Üyesi

Metruk Tuzla Sulak Alanı Osmanlı İmparatorluğu döneminde bölge için çok öneme sahip bir tuz üretim alanı iken zamanla çevre kirliliği ile sadece kuşların toplanma ve yaşam alanı olarak günümüze kadar gelmiş ve 2001 yılında(IBA Important Bird Area) önemli kuş alanı olarak tanımlamıştır.

Metruk Tuzla Gölü ve çevresi genel olarak tuzlu su ekosisteminden oluşmaktadır.Bu bölge geçmişte uzun süre tuz üretimi amacıyla kullanıldığı için doğal yapısını büyük ölçüde yitirmiştir. Düzgün bir topografya ya sahip olan bu alan doğal süreçte denizin etkisi ile tuzlu topraklar haline dönüşmüştür. Bu nedenle bu ekosistem bitki çeşitliliği açısından zengin değildir. Çünkü toprakta  artan tuz miktarı birçok bitkinin yetişmesini olumsuz olarak etkilemektedir. Bu nedenle bu ekosistemde görülen topraklar üzerinde ve çevresinde daha çok tuz setresine karşı dayanıklı ve halofit adı verilen türler ağırlıklı olarak görülmektedir. Ülkemiz önemli kuş göç yolları üzerinde bulunmaktadır.

ALANIN KORUMA STATÜLERİ :

Sulak alan içerisinde Arkeolojik ve Doğal sit alanları bulunmaktadır. Bargilya antik kenti  1. Derece arkeolojik sit sınırı içindedir. Antik kentin etrafında 3. Derece Arkeolojik Sit alanları bulunmaktadır. Ayrıca alanın kuzeydoğu ve batı bölümlerinde 1. Derece Doğal Sit alanları bulunmaktadır.

Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğündeki Durumu;

Sulak alan olarak tespiti yapılmış ve ilan edilmiş ancak tescili tamamlanmamıştır. Sulak Alan Yönetim Planı alt projesi kapsamında 2013 yılında Biyolojik Çeşitlilik Araştırması yapılarak raporu hazırlanmıştır. Bu çalışmada alandaki biyolojik doğal ve kültürel değerler ile su kalitesi ve kirliliği ile ilgili araştırmalar yapılmıştır. Alan Koruma Bölgelerine ayrılmıştır.

Bu zonlamaya göre sulak alan alt havzasının alanları aşağıda belirtilmiştir. Sulak Alan Yönetim Planı hazırlanmamıştır.

04.04.2014 tarihinde 28962 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sulak Alanların Korunması Yönetmeliğine göre uygulama alanında yapılabilecek faaliyetler aşağıda belirtilmiştir.

Mutlak Koruma Bölgesinde Uygulama Esasları;

(1) Bu alanların zorunlu olmadıkça özel mülkiyete konu olmaması esastır.

(2) Mutlak koruma bölgesi uygulama esasları şunlardır;

a) Bilimsel ve koruma maksatlı faaliyetler ile kuş gözlemi ve görüntü alınması Bakanlığın iznine tabidir.

b) Su kuşlarının üreme döneminde alanda su ürünleri istihsali yapılamaz, hayvan otlatılamaz.

c) Bakanlıkça gerekli görüldüğünde alan çitle çevrilir.

ç)  (a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilenlerin dışında hiçbir faaliyete izin verilmez.

Hassas Koruma Bölgeleri Uygulama Esasları;

a) Alanın ekolojik karakterinin korunması esastır.

b) Göl aynasının devamlılığının sağlanabilmesi ve alanın rehabilitasyonunu sağlamak maksadı ile saz kesimi ve dip çamuru temizliği Genel Müdürlüğün izni ile yapılır veya yaptırılır.

c) Kuş gözlem yapıları, gözlemevleri, seyir maksatlı yaya yolları Genel Müdürlüğün iznine tabidir.

ç) Ekosistemin devamlılığının sağlanması maksadı ile sulak çayır ve meralarda hayvan otlatılabilir.

d) Kuşların üreme dönemi dışında ekosistemi iyileştirmek maksadı ile silvikültürel bakım yapılabilir. Bunun dışında ağaç kesimi yapılamaz.

Kuşların üreme döneminde ve bu Yönetmelikte izin verilenler dışında hiçbir faaliyete ve yapılaşmaya izin verilmez.

Sürdürülebilir Kullanım Bölgesi Uygulama Esasları;

 a) Bu alanlardaki doğal kaynak kullanımlarında mevcut geleneksel kullanıma devam edilir.

b) Yeni bir faaliyet talep edilmesi durumunda sulak alan ekosistemine zarar vermemesi şartı ile kullanıma yönetim planında yer verilebilir.

c) Çeltik tarımı ve su ürünleri istihsali yapılabilir.

ç) Kuş gözlem yapıları, gözlemevleri, seyir maksatlı yaya yolları, ziyaretçilerin ihtiyacını karşılamak amacıyla imar planı gerektirmeyen uygulamalar yapılabilir. Bu madde kapsamında planlanan projelere, alanların ekolojik yapılarına göre ulusal öneme haiz sulak alanlar ve Ramsar Alanlarında Genel Müdürlük, Mahalli öneme haiz sulak alanlarda Bölge Müdürlüğünce izin verilir.

d) İçme, kullanma ve sulama suyu projelerine ait baraj, gölet, kanal, kanalet, pompa istasyonu gibi zorunlu altyapı projeleri, ulusal öneme haiz sulak alanlar ve Ramsar Alanlarında Genel Müdürlüğün izni ile yapılır. Madensel tuzların çıkarılması, malzeme çıkarımı, kültür balıkçılığı ve bunlara ait zorunlu tesisler izin belgesi almak kaydıyla ulusal öneme haiz sulak alanlar ve Ramsar Alanlarında Genel Müdürlüğün izni ile yapılır.

e) 10 uncu ve 11 inci maddelerde yer alan usul ve esaslar çerçevesinde ticari turba çıkarımı ve saz kesimi yapılabilir.

f) Hayvan otlatılabilir.

g) Bu Yönetmelikte izin verilenler dışında hiçbir faaliyete ve yapılaşmaya izin verilemez.

ğ) Yapılaşmaya ilişkin uygulamalarda 3194 sayılı İmar Kanunu ve ilgili yönetmelik hükümleri geçerlidir.

Hal böyle iken, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın gerçekleştirdiği “Ekolojik Temelli  Bilimsel Proje Araştırmaları” sonucunda hazırladığı yeni sit alanları önerisi ile getirilen değişiklikleri kısaca özetledikten sonra Milas Metruk Tuzla özelinde biraz daha ayrıntılı irdelemek istiyoruz.

Yürürlükte olan  I., II. ve III. Derece Sit tanımları yerine kesin yapı yasağının getirildiği “Kesin Korunacak Hassas Alanlar”, çadır kampı, bungalov ve günübirlik faaliyetlerin yapılabildiği “Nitelikli Koruma Alanları” ve turizm ve yerleşimlere izin verilen “Sürdürülebilir Koruma ve Kontrollü Kullanım Alanları”  tanımları getiriliyor. Gerçekten “ekolojik” temelli bir çalışmadan beklenen; günübirlik tesislerin yapılabildiği mevcut I. Derece Sit Alanlarının Kesin Korunacak Hassas Alanlara dönüştürülerek yapılaşmanın tamamen önüne geçilmesi olurdu. Ne yazık ki böyle yapılmıyor; I. Derece Sit Alanı olan yerlerin çok önemli bir bölümü “Nitelikli Koruma” veya “Sürdürülebilir Koruma” statülerine “düşürülüyor” veya tamamen doğal koruma statüsünden çıkarılıyor. Mevcut I. Derece Sit’e göre daha korumacı bir tanım getirilerek sanki tüm hassas koruma alanlarının bu sınıfa alınacağı algısı yaratılıyor ama aslında çok küçük bir bölümü için bu yapılıyor. I. Derece Sit Alanı içinde olan alanların büyük bölümü yapılaşmanın öngörüldüğü yeni kategorilere geçiriliyor, ya da tamamen koruma dışı bırakılıyor.

Tuzla Sulak alanında durum :

Yukarıdaki haritada da görüleceği gibi Bakanlık 6 yerde iyileştirme yapmış gibi ama 2 yerde sit alanını adrese teslim kaldırılmakta ve sulak alanın hemen kıyısı imara açılacaktır.

30 Ocak 2017 tarihinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından dağıtımı yapılan ve askıya çıkan 1/25000 ölçekli Yenişehir-Güllük-Akbük Çevre Düzeni Planı Plan Notu Değişikliği ile;

“Golf ve Turizm Kompleksi Alanı kapsamı içerisinde, Golf Alanları, Golf Okulu ve Klinikleri, Spor ve Rekreasyon, Sağlık ve Rehabilitasyon Merkezi, Kongre ve Toplantı Merkezi, Konut, Otel, Motel, Apart Otel, Tatil Köyü ve Ticaret kullanımları yer alacaktır. Söz konusu kullanımlar plandaki amacı dışında kullanılamaz ve yapıların münferit olarak satışı yapılamaz” şeklindeki plan notunun;

‘’Golf ve Turizm Kompleksi Alanı kapsamı içerisinde, Golf Alanları, Golf Okulu ve Klinikleri, Spor ve Rekreasyon, Sağlık ve Rehabilitasyon Merkezi, Kongre ve Toplantı Merkezi, Konut, Otel, Motel, Apart Otel, Tatil Köyü ve Ticaret kullanımları yer alacaktır. Söz konusu kullanımlar amacı dışında kullanılamaz ve konut kullanımı haricindeki yapıların münferit olarak satışı yapılamaz. Golf ve turizm kompleksi alanı kapsamında yapılacak konut alanlarında Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin Yönetmelik hükümleri çerçevesinde bağımsız bölüm olarak ayrı mülkiyet, irtifak ve intifa hakkı tesis edilebilir’’ haline getirilmesi önerilmiştir.

Bu plan notu değişikliği ile aslında bir turizm tesis alanı olması gereken parselde yapılacak konutların satışı mümkün olacaktır. Söz konusu plan notu değişikliği, aşağıdaki haritada taralı plan alanı içinde kalan bölge için yukarıda açıkladığımız adrese teslim sit alanı değişiklikleri ile birlikte gündeme gelmiştir. Aynı anda gündeme gelen bu iki değişiklikle, adrese teslim imar düzenlemesi yapılmış oluyor.

DOĞA KORUMA ve MİLLİ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ METRUK SULAK ALAN ETÜT FORMU :

“Birçok su kuşu kış aylarında ülkemize gelerek bu tür tuzlu su ekosistemlerinde kışı geçirmektedir. Tuzla Gölü de bu açıdan Batı Anadolu’da yer alan önemli bir ekosistemdir. Alandaki kuş türlerinden 52 tanesinin alanda ürediği tespit edilmiştir. Üreyen türler dışındaki 37 türün alanda yalnızca göç ve kış döneminde görüldüğü, 2 türün alan için yaz göçmeni olduğu, 11 kuş türünün alandan sadece ilkbahar ve sonbahar göç dönemlerinde geçiş yaptığı tespit edilmiştir. Alandan literatür verileri dahilinde gözlenen toplam tür sayısı 197 olup, bu türlerden 146 tanesi Bern Sözleşmesi kapsamında Ek-2 listesinde olup koruma altındadır. Küresel ölçekte canlı türlerinin tehtit durumlarını kategorize eden kırmızı listeye göre ise alanda nesli tehlike altında olan kuş türü Tepeli Pelikan bulunmakta olup hassas (VU-Vulnurable) olarak nitelendirilmiştir.

Alandaki 197 kuş türünden 146 tanesi Bern Sözleşmesi kapsamında koruma altındadır. Küresel ölçekteki tehdit durumuna göre Tepeli Pelikan kırmızı listede hassas (VU- Vurnurable) olarak nitelendirilmiştir. Buna ek olarak aynı listede yer alan tehdide girmeye yakın (NT- Near Threatnet) olarak değerlendirilen Ada Martısı (Larus audouinii), Kevan Çulluğu (Numenius arquata), Pasbaş Patka (Aythya nyroca), Bozkır Delicesi (Circus macrourus), Gökkzgun (Coracias garrulus), Aladoğan (Falco vespertinus), Çamur Çulluğu (Limosa limosa) olmak üzere 7 kuş türü kaydedilmiştir.

 Alanda yapılan flora çalışmasına göre 3 endemik bitki türü tespit edilmiştir. Bu türler; Çan Çiçeği (Campanula lyrata Lam. subsp. lyrata), Sığır Kuyruğu (Verbaskum napifolium Boiss), Sıraca Otu (Schrophularia pinardi Boiss) dir. Ege bölgesine endemik olan Ova Kurbağası (Pelophylax bedriagae) alanda bulunmaktadır.

Alandaki kuş türlerinden 52 tanesinin alanda ürediği tespit edilmiştir. Üreyen türler dışındaki 37 türün alanda yalnızca göç ve kış döneminde görüldüğü, 2 türün alan için yaz göçmeni olduğu, 11 kuş türünün alandan sadece ilkbahar ve sonbahar göç dönemlerinde geçiş yaptığı tespit edilmiştir. “ şeklinde rapor hazırlayan ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI – DOĞA KORUMA ve MİLLİ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ’ nün raporu çöp olmakla birlikte yukarıda envanteri çıkarılan Habitat, Flora ve Fauna yok olacağı gibi uluslar arası sözleşmeler ile korunan alan işbu sözleşmeler hiçe sayılıp uluslar arası  hukuk çiğnenmiş olacaktır.

Kaynaklar :

Muğla Büyük Şehir Belediyesi Komisyon Raporu

ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI :

Tuzla Gölü Metruk Sulak Alan etüd formu,

Tuzla Gölü Sulak Alan Doğa Koruma ve Ekoturizim Projesi bilgi notu